शरीरम् _śarīram

शरीरम् [शॄ-ईरन् Uṇ.4.31]

1 The body (of animate or inanimate objects); शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम् Ku.5.33.

-2 The constituent element; शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्ना पदावली Kāv.1.1; शरीरमसि संसारस्य U.7.

-3 Bodily strength.

-4 A dead body.

-5 One's own person, individual soul (जीवात्मा); यथा यथा मनस्तस्य दुष्कृतं कर्म गर्हति । तथा तथा शरीरं तत्तेनाधर्मेण मुच्यते ॥ Ms.11.229.

-Comp. -अन्तः the hairs on the body.

-अन्तरम् 1 the interior of the body.

-2 another body.

-आकारः, -आकृतिः bodily gesture or mien.

-आवरणम् 1 the skin.

-2 a shield.

-कर्तृ m. a father.

-कर्षणम् emaciation of the body; शरीरकर्षणात् प्राणाः क्षीयन्ते प्राणनां यथा Ms.7.112.

-ग्रहणम् assumption of a bodily form.

-चिन्ता care of the body (like washing etc.).

-जः 1 sickness.

-2 lust, passion.

-3 the god of love; शरीरजसमाविष्टा राक्षसी राममब्रवीत् Rām. 3.17.12.

-4 a son, offspring; शरीरजेभ्यश्च्युतयूथपङ्क्तयः Ki.4.31.

-तुल्य a. equal to, i. e. as dear as, one's own person.

-त्याग renunciation of life.

-दण्डः 1 corporal punishment.

-2 mortification of the body (as in penance).

-देशः a part the body.

-धातुः 1 a chief constituent of the body.

-2 a relic of Buddha's body (as bone, tooth etc.).

-धृक् a. having a body.

-पक्तिः purification of the body.

-पतनम्, -पातः shuffling off the mortal coil, death.

-पाकः emaciation (of the body).

-प्रभवः a begetter, father.

-बद्ध a. endowed with a body, embodied, incarnate; शरीरबद्धः प्रथमाश्रमो यथा Ku.5.3.

-बन्धः 1 the bodily frame; शरीरबन्धेन तिरोबभूव R.16.23.

-2 being endowed with a body; i. e. birth as an embodied being; तनुत्यजां नास्ति शरीरबन्धः R.13.58.

-बन्धकः a hostage.

-भाज् a. embodied, incarnate. (-m.) a creature, an embodied being; शरीरभाजां भवदीय- दर्शनं व्यनक्ति कालत्रितये$पि योग्यताम् Śi.1.26.

-भेदः separation of the body (from the soul), death; प्राप्ते शरीरभेदे Sāṅ. K.68.

-यष्टिः f. a slender body, slim or delicate figure.

-यात्रा means of bodily sustenance; नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः । शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्ध्येकर्मणः ॥ Bg. 3.8.

-रक्षकः a body-guard.

-रत्नम् an excellent body.

-विमोक्षणम् the emancipation of the soul from the body.

-वृत्तिः f. maintenance or support of the body; स त्वं मदीयेन शरीरवृत्ति देहेन निर्वर्तयितुं प्रसीद R.2.45.

-वैकल्यम् bodily ailment, sickness, disease.

-शुश्रुषा personal atten- dance.

-संस्कारः 1 decoration of the person.

-2 purification of the body by the performance of the several puri- ficatory saṁskāras; कार्यः शरीरसंस्कीरः Ms.2.26.

-संपत्तिः f. the prosperity of body, (good) health.

-संबन्धः rela- tion by marriage.

-सादः leanness of body, emaciation; शरीरसादादसमग्रभूषणा R.3.2.

-स्थानम् the doctrine about the human body.

-स्थितिः f.

1 the maintenance or support of the body; वन्यं शरीरस्थितिसाधनं वः R.5.9.

-2 taking one's meals, eating (frequently used in Kādambarī).